Dinh dưỡng là quá trình cung cấp năng lượng và các chất dinh dưỡng từ thức ăn để duy trì sự sống. Chỉ có chất dinh dưỡng mới được hấp thu vào máu và cơ thể chúng ta cần đa dạng chất dinh dưỡng khác nhau.
Thức ăn trong các bữa ăn hằng ngày được chế biến từ nhiều loại thực phẩm khác nhau. Hệ tiêu hóa sẽ phân giải các loại thực phẩm này thành các chất dinh dưỡng. Chỉ có chất dinh dưỡng mới được hấp thu vào máu.
Có trên 40 chất dinh dưỡng được cho là cần thiết cho cơ thể hằng ngày, chúng được chia thành 3 nhóm chính:
1.NHÓM CHẤT DINH DƯỠNG ĐA LƯỢNG SINH NĂNG LƯỢNG
Nhóm chất dinh dưỡng đa lượng sinh năng lượng bao gồm chất bột đường, chất béo, chất đạm. Vai trò chính của chúng ta cung cấp năng lượng cho cơ thể, ngoài ra chúng còn tham gia vào cấu trúc cơ thể, vào các hoạt động hấp thu, chuyển hóa, miễn dịch của cơ thể. Nhóm này bao gồm:
-Chất bột đường: Là một hợp chất hữu cơ quan trọng, cung cấp năng lượng (1g chất bột đường cung cấp 4kcal), tham gia vào quá trình tạo cấu trúc tế bào và các cơ quan, điều hòa sự hoạt động của cơ thể.
Nhu cầu năng lượng từ chất bột đường chiếm khoảng 55-65% tổng năng lượng hàng ngày của người trưởng thành. Nếu tiêu thụ quá nhiều chất bột đường dễ dẫn tới thừa cân, béo phì và nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đái tháo đường… Nếu thiếu chất bột đường, cơ thể sẽ mệt mỏi do không đủ năng lượng cung cấp cho các hoạt động hằng ngày.
-Chất béo: Là chất sinh năng lượng (1g chất béo cung cấp 9kcal), hỗ trợ sự phát triển của tế bào. Chất béo còn là chất xúc tác cho các phản ứng hóa học xảy ra và là môi trường để hòa tan các vitamin tan trong dầu, giúp cơ thể chuyển hóa và hấp thu. Bên cạnh đó, chất béo còn đóng vai trò bảo vệ cơ thể, vì lớp dưới da chính là lớp mỡ giúp chống lại các môi trường quá lạnh hay quá nóng.
Khi ăn chất béo vượt quá nhu cầu năng lượng (nhu cầu năng lượng từ chất béo thường chiếm 18-25% tổng năng lượng hằng ngày với người trưởng thành) mà không vận động rất dễ dẫn đến tình trạng tích tụ mỡ thừa ở mông, bụng, gây thừa cân, béo phì, là nguy cơ gây ra các bệnh mãn tính như tim mạch, đái tháo đường, ung thư…
Tuy nhiên, nếu đồ ăn quá kiêng khem, cơ thể thiếu chất béo cũng dẫn tới nhiều vấn đề về sức khỏe như thiếu các vitamin tan trong dầu, làm tăng khả năng nhiễm khuẩn, virus khiến cơ thể mệt mỏi, dễ cáu kỉnh…
-Chất đạm: Ngoài việc cung cấp năng lượng (1g chất đạm cung cấp 4kcal), chất đạm còn là yếu tố cấu thành các tế bào, cơ quan trong cơ thể. Nhu cầu năng lượng từ chất đạm chiếm từ 13-20% tổng năng lượng hằng ngày ở người trưởng thành. Nếu thiếu hoặc thừa đều ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe.
2.NHÓM CHẤT DINH DƯỠNG VI LƯỢNG
Nhóm chất dinh dưỡng vi lượng này không cung cấp năng lượng nhưng chúng có vai trò quan trọng trong chuyển hóa của cơ thể cũng như ảnh hưởng đến sức khỏe và bệnh tật. Nhu cầu của chúng đối với cơ thể thường rất ít, tính bằng miligam hay microgam, bao gồm các loại vitamin và khoáng chất vi lượng.
-Vitamin: gồm vitamin tan trong nước như vitamin B, C… và các vitamin tan trong dầu như vitamin A, D, E, K.
-Chất khoáng vi lượng: như kẽm, sắt, mangan, đồng, i ốt, flour, selen. Thường có trong rau họ cải, trứng, đậu, cacao, bơ…
3.NHÓM CHẤT DINH DƯỠNG ĐA LƯỢNG KHÔNG SINH NĂNG LƯỢNG
Nhóm chất dinh dưỡng đa lượng không sinh năng lượng bao gồm chất khoáng đa lượng, chất xơ và nước.
-Chất khoáng đa lượng: canxi, phospho, kali, sulfur, sodium, clorid, magnesium.
-Nước: là thành phần chính của khẩu phần nhưng ít được mọi người quan tâm. Mỗi người trưởng thành nên uống đủ lượng nước phù hợp với cơ thể của mình ở mức 40ml/ kg cân nặng/ ngày.
-Chất xơ: không được tiêu hóa, không hấp thu nhưng lại có vai trò quan trọng trong điều hòa hoạt động của hệ tiêu hóa.
